درباره ي خون و بيماري هاي کم خوني بيشتر بدانيم

خون 7 الي 8 درصد وزن بدن را تشکيل مي دهد و حجم آن در يک فرد بالغ به طور متوسط 5 ليتر مي باشد. خون به واسطه گردش در داخل رگ هاي خوني عامل اصلي توزيع مواد غذايي، اکسيژن و حرارت در بدن و انتقال دي اکسيد کربن و مواد زايد حاصل از فعاليت سلول ها از بافت ها به ارگان هاي دفعي است.
پلاسما، که 55 درصد خون را تشکيل مي دهد، مايعي است که 91 درصد آن را آب، 7 درصد آن را پروتئين ها، يک درصد آن را املاح معدني و يک درصد بقيه را ويتامين ها، مواد قندي و مواد ليپيدي، هورمون ها و اسيدهاي آمينه تشکيل مي دهند.

گلبول هاي قرمز (Erthrocytes)

تعداد گويچه هاي قرمز در حالت طبيعي در خون زنان 3/6 تا 5/5 ميليون در هر ميکروليتر و در خون مردان 4/1 تا 6 ميليون در هر ميکروليتر مي باشد. نسبت حجم سلول هاي خون به کل خون در زنان سالم و بالغ 45-35 درصد و در مردان سالم و بالغ 50-40 درصد مي باشد.
گويچه هاي قرمز خون حاوي مولکول پيچيده اي به نام هموگلوبين مي باشد که از يک قسمت پروتئيني به نام گلوبين و يک رنگ دانه آهن دار به نام «هم» تشکيل شده است.
هموگلوبين به علت داشتن آهن که در حالت احيا شده مي باشد. مي تواند با اکسيژن و دي اکسيد کربن ترکيب شده و به ترتيب آهن، هموگلوبين و کربامينو هموگلوبين تشکيل دهد.
با توجه به بالا بودن فشار اکسيژن در ريه ها، اکسي هموگلوبين در ريه ها تشکيل شده و پس از رسيدن به بافت ها، اکسيژن جدا شده و دي اکسيد کربن به آن متصل مي گردد. بدين ترتيب امکان حمل اکسيژن از ريه به بافت ها و دي اکسيد کربن از بافت ها به ريه امکان پذير مي گردد. عمر گلبول هاي قرمز 120 روز مي باشد.

گويچه هاي سفيد خون

لکوسيت ها يا گويچه هاي سفيد خون نقش عمده اي در دستگاه ايمني بدن دارند. تحت شرايط باليني از جمله التهابات عفوني و غير عفوني، بيماري سل و بيماري هاي قارچي و برخي از سرطان ها تعداد مونوسيت هاي خون افزايش مي يابد.

پلاکت ها (placlets)

اجسام کروي يا بيضوي کوچکي به قطر 4 - 2 ميکرون هستند که از قطعه قطعه شدن سيتوپلاسم سلول هاي بزرگي به نام مگا کاريوسيت (mega karyoytes) در مغز استخوان حاصل مي شود و فاقد هسته اند.
پلاکت ها را ترومبوسيت نيز مي نامند. تعداد پلاکت ها 400 - 200 هزار در هر ميکروليتر خون مي باشد. و عمر آنها 11 - 8 روز مي باشد.
کار اصلي پلاکت جلوگيري از خونريزي است. که اين عمل با چسبيدن پلاکت ها به همديگر و محل آسيب ديده رگ و تشرح مواد دخيل در انعقاد انجام مي گيرد. تحريک پلاکت ها در محل آسيب عروقي باعث ترشح ADP مي گردد که ADP چسبيده به سطح پلاکت موجب چسبيدن پلاکت ها به هم و تشکيل توده پلاکتي را مي کند که به صورت درزگير عمل کرده و از ادامه خونريزي جلوگيري مي کند.

بيماري کم خوني

کم خوني يا آنمي (Anemia) به معني کمبود تعداد گويچه هاي قرمز خون است. کم خوني داراي انواع مختلف است که مي تواند به علت عدم سنتز هموگلوبين، کمبود آهن در ساختار هموگلوبين، دفع بسيار سريع يا توليد بسيار آهسته گلبول هاي قرمز باشد.
تقريبا تمامي اکسيژني که در خون حمل مي گردد، به هموگلوبين موجود در گلبول هاي قرمز خون متصل مي باشد. فعاليت اصلي گلبول قرمز، حمل هموگلوبين است که با غلظت بالا به صورت محلول در سيتوزول وجود دارد.
از لحاظ ژنتيکي، بيش از 300 نوع هموگلوبين شناخته شده در جمعيت هاي انساني وجود دارد. بيشتر اين انواع ناشي از تفاوت هايي در يک ريشه اسيدآمينه مي باشند.در اغلب موارد اين اثرات بر روي ساختمان و عملکرد جزئي بوده، ولي گاهي مي تواند وخيم بوده و به بيماري هاي خوني و کم خوني منجر شود.
در تمام هموگلوبين ها قسمت «هم » يکسان است و تغييرات ژنتيکي فقط محدود به قسمت گلوبين مي گردد.

آنمي ناشي از دفع خون

بعد از خونريزي سريع، بدن پلاسما را در ظرف 3-1 روز جايگزين مي کند اما اين امر يک غلظت پايين گويچه هاي سرخ خون را به جاي مي گذارد. اگر خونريزي دومي به وجود نيايد، غلظت گويچه هاي سرخ خون معمولا در ظرف 6 - 3 هفته به حد طبيعي باز مي گردد، در خونريزي مزمن، شخص به کرات نمي تواند مقدار کافي آهن از روده جزب کند تا هموگلوبين را به همان سرعتي که از دست مي دهد، تشکيل دهد. در اين حال گويچه هاي سرخ يا هموگلوبين بسيار کم در داخل شان توليد مي شوند و منجر به بروز آنمي هيپوکروميک ميکروسيتي مي شوند.

آنمي آپلاستيک

آپلازي مغز استخوان به آن معني است که مغز استخوان فاقد عمل طبيعي خود است. به عنوان مثال، شخصي که در معرض تشعشع گاما از يک انفجار هسته اي قرار مي گيرد ممکن است دچار تخريب کامل مغز استخوان و متعاقب آن در ظرف چند هفته مبتلا به آنمي کشنده شود. به همين ترتيب گاهي درمان بيش از حد با اشعه ايکس، بعضي مواد شيميايي صنعتي و حتي داروهايي که شخص ممکن است نسبت به آنها حساس باشد مي توانند همين اثر را ايجاد کنند.
بسياري از ناهنجاري هاي مختلف گويچه هايي سرخ که بيشترشان ارثي هستند، گويچه هاي سرخ را شکننده مي سازند، به طوري که هنگام عبور از مويرگ ها و بخصوص هنگام عبور از طحال به آساني پاره مي شوند و منجر به آنمي شديد مي شوند.

آنمي داسي شکل

اين نوع کم خوني در حدود 0/3 درصد تا يک درصد در سياهپوستان غرب آفريقا و آمريکا وجود دارد. گويچه ها محتوي يک نوع غير طبيعي هموگلوبين به نام هموگلوبين s هستند که به علت زنجيره هاي بتاي غير طبيعي هموگلوبين ايجاد مي شود. هنگامي که اين هموگلوبين در معرض فشارهاي کم اکسيژن قرار مي گيرد، به صورت بلورهاي درازي در داخل گويچه سرخ رسوب مي کند. هموگلوبين رسوب کرده به شکل داس، به غشا گويچه آسيب مي رساند و غشا شکننده شده و آنمي شديد ايجاد مي گردد.

تالاسمي

تالاسمي يک گروه متجانس از اختلالات سنتز هموگلوبين هستند که نقص پايه اي آنها در ساختمان مولکول نبوده بلکه کاهش در سنتز زنجيره هاي آلفا يا بتا مي باشد. اين اختلال باعث به هم خوردن توازن سنتز زنجيره گلوبين شده، و لذا زنجيره هاي گلوبين اضافي ته نشين مي شوند، نتيجتا رشد و بقاي گلبول هاي قرمز به خطر مي افتد. دو گروه اصلي تالاسمي شناخته شده است: تالاسمي آلفا که در آن سنتز زنجيره آلفا کاهش يا قطع مي شود و تالاسمي بتا که در آن سنتز زنجيره بتا با مشکل روبه رو مي شود.

اختلالات مادرزادي انعقاد خون

هموفيلي A

هموفيلي A، شايع ترين اختلال مادرزادي مربوط به فاکتورهاي انعقادي است که در اکثر کمبود فاکتور انعقادي Vlll ايجاد مي شود. ژن سازنده اين پروتئين بر روي کروموزوم X فرد مبتلا قرار دارد و بنابراين، در درجه اول، مردان همي زيگوت را گرفتار مي کند. با آنکه به طور معمول در ناقلين زن، تمايل به خونريزي ديده نمي شود اما مواردي هم وجود دارد که در زنان ناقل هم کمبود باليني فاکتور VIII ديده مي شود.
تقريبا در 1/3 هموفيلي ها نمي توان سابقه خانوادگي هموفيلي را پيدا کرد و به نظر مي رسد اين به دليل وجود چنيدن نسل ناقل خاموش يا وقوع يک جهش جديد است.

هموفيلي B

کمبود مادرزادي فاکتور lX يا هموفيلي B نيز، اختلالي وابسته به کروموزوم X است و ميزان آن حدودا 1/5 برابر شيوع هموفيلي A است و از نظر تظاهرات باليني، قطعا نمي توان بين هموفيلي A و B فرقي قائل شده در هر دو، خونريزي هاي داخل مفصلي يا عضلاني، خونريزي وسيع به دنبال عمل جراحي و عموما کبودشدگي آسان پوست مي باشد. در هموفيلي ها از علل عمده فوت، وقوع خونريزي داخل جمجه اي است. هموفيلي B نيز اختلال وابسته کروموزوم X است.

درمان اختلالات مربوط به انعقاد خون

هم اکنون با به کار بردن روش RELP يکي از روش هاي قوي از مهندسي ژنتيک به بودن يا نبودن اين بيماري ها مي توان در نسل بعد پي برد. همچنين روش PCR، توانسته است با توليد پروتئين هاي عامل انواع هموفيلي بعد جايگزيني اين پروتئين ها در گردش خون، کمک شاياني به درمان اين بيماري ها بکند.

درمان کم خوني

مهم ترين داروي کم خوني، آهن و ترکيبات آهن است. آهن از طريق معده و روده جذب بدن شده و در کبد ذخيره مي شود تا در ساختمان هموگلوبين بکار رود. آهن و ترکيبات آن مغز استخوان را وادار به ساختن گلبول سرخ مي کند.

ويتامين k ؛ ضروري براي انعقاد خون

کشف ويتامين ها و آشنايي با خواص آنها، دانشمندان را بر آن داشت که در جستجوي تعداد بيشتري از ويتامين ها باشند.
در سال 1935 يک دانشمند دانمارکي طي يک سري تحقيقات، متوجه وجود يک نوع ويتامين در بدن مرغ شد که ضد خونريزي بود اين دانشمند آن را ويتامين k ناميد.
تا کنون دو نوع ويتامين به نام k1 و k2 که فرمول ساده آنها تفاوت جزئي با هم دارد، شناخته شده اند.
مقدار کمي از اين ويتامين در کبد ذخيره مي شود که اين مقدار فقط نياز يک هفته بدن را تأمين مي کند و هر چه هوا گرم تر باشد نياز بدن به ويتامين مزبور بيشتر مي شود. بعضي از اشخاص در تابستان و در هواي گرم دچار خونريزي مانند خونريزي بيني مي شوند اين علايم نشانه کمبود ويتامين k در بدن است؛ زيرا اين ويتامين براي انعقاد خون لازم است و بدون وجود اين ويتامين کبد نمي تواند پروترومبين (عامل انعقاد خون) بسازد.
منابع غذايي ويتامين k شامل: جعفري، کلم، اسفناج، گل کلم، کاهو، گوجه فرنگي، کرفس، لوبيا سبز، شاهي، شلغم و نخود سبز پخته است. همچنين در شير، گوشت و ميوه جات به مقدار کم وجود دارد.
ويتامين k غير از منابع غذايي، توسط باکتري هاي روده نيز ساخته مي شود به همين دليل کمبود آن در انسان نادر است.
اشخاص سالم که تغذيه صحيح و مناسبي دارند نيازي به دريافت اضافي ويتامين k ندارند؛ زيرا مواد غذايي مصرفي آنها مي تواند کمبود اين ويتامين را جبران کند ولي در افرادي که دچار بيماري هاي روده هستند، چون ممکن است ميکروب هاي روده نتوانند ويتامين k بسازند و يا اينکه ويتامين مزبور به اندازه کافي جذب نشود، لازم است مصرف غذاهاي حاوي اين ويتامين را افزايش دهند.
تحقيقات پژوهشگران نشان مي دهد کاهش ميزان ويتامين k در خون، احتمال ابتلا به آرتروز دست و زانو را در سنين پيري افزايش مي دهد.
ويتامين k بيشتر در سبزيجاتي که برگ سبز دارند، پنير، جگر و چاي سبز يافت مي شود.
منبع: ماهنامه ي پيام زن شماره ي 194
/س